Της Πόπης Χαριτωνίδου- Γαρούφα
Αρχαιολόγος, ιστορικός τέχνης και συγγραφέας
Η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου δεν περιορίζεται μόνο στα μνημεία και τα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά περιλαμβάνει και τον τρόπο με τον οποίο αυτά καθίστανται προσβάσιμα στο κοινό. Η Αμφίπολη, ως ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, αποτελεί παράδειγμα που αποδεικνύει ότι η προβληματική προσβασιμότητα μπορεί να μετατρέψει έναν χώρο από μνημείο παγκόσμιας σημασίας σε πεδίο κοινωνικού αποκλεισμού. Οι κατασκευαστικές αδυναμίες των διαδρομών που διαμορφώθηκαν για την πρόσβαση των επισκεπτών καθιστούν το έργο όχι απλώς ελλιπές, αλλά αντίθετο στις αρχές της πολιτιστικής διαχείρισης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση της UNESCO για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (1972) και την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί πολιτιστικής διαχείρισης, η διαμόρφωση ενός αρχαιολογικού χώρου πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ισότιμη πρόσβαση για όλους. Ωστόσο, η υλοποίηση των διαδρομών στην Αμφίπολη αντιβαίνει σε αυτό το θεμελιώδες κριτήριο.
Η πρώτη διαδρομή των 200 μέτρων, που υποτίθεται ότι θα έδινε την αίσθηση της εισόδου σε μια αρχαία πόλη, παρουσιάζει ανισοσταθμίες, κακοτεχνίες και έλλειψη μέτρων ασφαλείας. Η δεύτερη διαδρομή, μήκους ενός χιλιομέτρου, που διατρέχει το Βόρειο Τείχος έως την Αρχαία Γέφυρα, υποτίθεται ότι θα αναδείκνυε την ιστορική σημασία της περιοχής. Ωστόσο, η άθλια κατάσταση των μονοπατιών μετατρέπει την περιήγηση σε δοκιμασία για λίγους, αντί σε μια ανοιχτή πολιτιστική εμπειρία.
Η σύγχρονη αρχαιολογική πολιτική επιβάλλει την ένταξη όλων των κοινωνικών ομάδων σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Στην πράξη, όμως, οι διαδρομές της Αμφίπολης αποκλείουν:
▪ Ηλικιωμένους, λόγω της έλλειψης σταθερής επιφάνειας και στηριγμάτων.
▪ Άτομα με κινητικά προβλήματα, καθώς η διέλευση με αμαξίδιο είναι ανέφικτη.
▪ Άτομα με προβλήματα ισορροπίας ή περιορισμένη κινητικότητα, αφού δεν υπάρχουν κιγκλιδώματα ή αντιολισθητικές επιφάνειες.
▪ Γονείς με παιδικά καροτσάκια, που αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν τις διαδρομές λόγω των υλικών κατασκευής.
▪ Γυναίκες και άνδρες που δεν φορούν αθλητικό εξοπλισμό, καθώς απαιτείται ειδική προετοιμασία για να διασχίσουν τις προβληματικές επιφάνειες.
Είναι σαφές ότι η έλλειψη προσβασιμότητας δεν είναι απλώς ένα τεχνικό ζήτημα, αλλά μια ηθική και πολιτική αποτυχία που αμφισβητεί την ίδια την έννοια της δημόσιας πολιτιστικής πολιτικής.
Οι φωτογραφίες και οι αναφορές μαρτυρούν ότι οι διαδρομές χαρακτηρίζονται από:
✅ Επιφανειακή επίστρωση με χαλίκι, που αποδεικνύεται ασταθής και επικίνδυνη
✅ Κατασκευές χωρίς στατική μελέτη, που καταρρέουν ή φθείρονται ταχύτατα
✅ Έλλειψη ραμπών και μέτρων ασφάλειας, που καταδικάζουν το έργο σε αχρηστία
✅ Προσωρινές λύσεις χωρίς μελλοντική πρόβλεψη συντήρησης, κάτι που θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα
Είναι λογικό κάποιος να διατηρεί επιφυλάξεις και να θεωρεί ότι οι παραπάνω κριτικές είναι υπερβολικές. Ωστόσο, όποιος αμφισβητεί το μέγεθος του προβλήματος, ας επιχειρήσει να διανύσει τις συγκεκριμένες διαδρομές. Η εμπειρία αυτή θα καταστήσει σαφές ότι η κατάσταση δεν επιδέχεται ωραιοποιήσεις ή δικαιολογίες.
Ο πολιτισμός δεν είναι ένα προνόμιο των σωματικά αρτιμελών ή των καλά εξοπλισμένων επισκεπτών. Η ουσία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι η διάχυση της γνώσης και της ιστορίας σε όλους. Το γεγονός ότι μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες πόλεις της Ελλάδας είναι απρόσιτη για μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν αποτελεί απλώς ένα τεχνικό σφάλμα αλλά ένα βαθύτερο έλλειμμα πολιτιστικής διαχείρισης και κοινωνικής δικαιοσύνης.
Για να αποκατασταθεί η βλάβη που έχει προκληθεί στην εικόνα και τη λειτουργικότητα του αρχαιολογικού χώρου, απαιτούνται:
📌 Ανακατασκευή των διαδρομών με βάση πρότυπα προσβασιμότητας
📌 Τοποθέτηση σταθερών και ανθεκτικών υλικών κατάλληλων για ΑμεΑ και ηλικιωμένους
📌 Διαμόρφωση διαδρομών με προστατευτικά κιγκλιδώματα και σημεία ξεκούρασης
📌 Σχεδιασμός ενός μακροπρόθεσμου προγράμματος συντήρησης
📌 Ανάληψη ευθυνών από τους αρμόδιους φορείς και εξασφάλιση της δημόσιας λογοδοσίας
Η σύγχρονη πολιτιστική διαχείριση δεν μπορεί να ανέχεται τέτοιες παραλείψεις. Η αποτυχία υλοποίησης μιας προσβάσιμης και ασφαλούς διαδρομής δεν είναι μια μικρή αμέλεια – είναι ένας αποκλεισμός ανθρώπων από την ιστορία τους. Ας αναλάβουν, λοιπόν, οι αρμόδιοι τις ευθύνες τους, πριν η Αμφίπολη καταλήξει να είναι προσβάσιμη μόνο μέσα από βιβλία και φωτογραφίες, αντί για τον φυσικό χώρο που ανήκει σε όλους.
