Του Γεώργιου Χαραλαμπίδη
Τέως European climate pact ambassador in Greece
Εισαγωγή
Ο Νομός Σερρών, με την καρδιά του να χτυπά στους ρυθμούς της εύφορης γης και της αγροτικής παράδοσης, βιώνει, όπως και ολόκληρος ο πλανήτης, τις αναταράξεις της κλιματικής κρίσης. Η λειψυδρία, οι καύσωνες που σπάνε ρεκόρ και τα απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα, που κάποτε φάνταζαν μακρινά σενάρια, είναι πλέον η σκληρή μας πραγματικότητα. Μπροστά σε αυτή τη θύελλα αλλαγών, ένα ερώτημα πλανάται: Μπορούμε άραγε να «παραγγείλουμε» το κλίμα που θέλουμε; Να επηρεάσουμε τους ουρανούς και τη γη μας, ώστε να διαμορφώσουμε τις ιδανικές συνθήκες; Η απάντηση είναι τόσο απλή όσο και πολύπλοκη, και κρύβεται στην κατανόηση της τεράστιας διαφοράς μεταξύ των «μικρών θαυμάτων» του τοπικού μικροκλίματος και των «μεγάλων αληθειών» του πλανητικού μας συστήματος.
Το μικροκλίμα: Όταν η ανθρώπινη παρέμβαση δημιουργεί θύλακες δροσιάς
Ας φανταστούμε μια ζεστή καλοκαιρινή ημέρα στις Σέρρες, με τον υδράργυρο να σκαρφαλώνει ψηλά. Ενώ ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος ακτινοβολεί θερμότητα, λίγα μέτρα πιο πέρα, γύρω από ένα συντριβάνι σε μια πλατεία, η ατμόσφαιρα είναι αισθητά διαφορετική. Δεν είναι ψευδαίσθηση. Η συνεχής κίνηση και εξάτμιση του νερού από το συντριβάνι λειτουργεί σαν ένα φυσικό κλιματιστικό. Απορροφά ενέργεια από τον αέρα, μειώνοντας την πραγματική θερμοκρασία της περιοχής έως και 5 βαθμούς Κελσίου, σε μια ακτίνα που μπορεί να φτάσει τα μερικά δεκάδες μέτρα. Αυτή η διαφορά, σε συνδυασμό με την αυξημένη υγρασία, δημιουργεί μια έντονη αίσθηση «ψευδούς» ή αντιληπτής δροσιάς, κάνοντας το περιβάλλον να φαντάζει ακόμη πιο ευχάριστο από ό,τι δείχνει ο θερμομετρητής.
Αυτό το φαινόμενο, της δημιουργίας ενός «μικροκλίματος», δεν περιορίζεται μόνο στα συντριβάνια. Τα καταπράσινα πάρκα, οι δενδροφυτεμένες λεωφόροι, οι πράσινες στέγες και οι κάθετοι κήποι στις πόλεις λειτουργούν ως μικρές «οάσεις». Τα φυτά, με τη φωτοσύνθεση και τη διαπνοή τους, προσφέρουν φυσική σκίαση, απορροφούν τη θερμότητα και απελευθερώνουν υγρασία, συμβάλλοντας ενεργά στη μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και τον καθαρισμό του αέρα σε τοπικό επίπεδο. Είναι μικρές, αλλά εξαιρετικά σημαντικές παρεμβάσεις που βελτιώνουν δραστικά την ποιότητα ζωής και την βιοκλιματική άνεση των κατοίκων, δημιουργώντας θύλακες ανακούφισης μέσα στο αστικό τοπίο.
Ο κόσμος του μακροκλίματος: Όταν η κλίμακα αλλάζει τα δεδομένα
Ενώ μπορούμε να κάνουμε «θαύματα» σε επίπεδο μικροκλίματος, είναι κρίσιμο να συνειδητοποιήσουμε ότι η επίδρασή τους είναι αυστηρά τοπική και περιορισμένη. Το κλίμα ενός ολόκληρου νομού, όπως των Σερρών, αποτελεί ένα γιγάντιο, πολύπλοκο και δυναμικό σύστημα, που διέπεται από τεράστιες ατμοσφαιρικές μάζες, ωκεάνια ρεύματα και μακροπρόθεσμα μετεωρολογικά φαινόμενα. Το να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε το κλίμα ενός νομού με βάση τις παρεμβάσεις του μικροκλίματος, θα ήταν σαν να προσπαθούμε να σβήσουμε μια δασική πυρκαγιά με ένα ποτήρι νερό.
Εδώ έρχεται και το ζήτημα της «τεχνητής βροχής» ή «σποράς νεφών». Μια τεχνική που κατά καιρούς ανακινείται ως πιθανή «λύση» για την ξηρασία. Η μέθοδος αυτή επιχειρεί να ενισχύσει την βροχόπτωση, διασπείροντας ειδικές ουσίες (όπως ο ιωδιούχος άργυρος) μέσα σε ήδη υπάρχοντα βροχοφόρα νέφη.
Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της, αν και υπαρκτή σε ορισμένες συνθήκες, είναι αμφιλεγόμενη και περιορισμένη. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να αυξήσει τη βροχή ενός νέφους μόλις κατά 10% έως 20%. Δεν μπορεί να δημιουργήσει βροχή από το «τίποτα» και εξαρτάται από τις κατάλληλες μετεωρολογικές συνθήκες. Το κόστος της είναι υψηλό και τα οφέλη της, σε σχέση με τις τεράστιες ανάγκες ενός ολόκληρου νομού, είναι δυστυχώς μηδαμινά. Είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ένα «επίθεμα» και όχι η θεραπεία για μια χρόνια και σοβαρή ασθένεια.
Είναι λοιπόν σαφές: Η συνολική αλλαγή του κλίματος σε επίπεδο νομού ή χώρας ξεπερνά κατά πολύ τις τεχνολογικές δυνατότητες που διαθέτουμε σήμερα. Δεν μπορούμε να «παραγγείλουμε» βροχή κατά βούληση ή να μειώσουμε μαζικά τη θερμοκρασία σε όλη την έκταση των Σερρών με τεχνητά μέσα. Η φύση, σε αυτή την κλίμακα, έχει ακόμα τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο.
Ο Νομός Σερρών και η αντιμετώπιση της λειψυδρίας: Οι πραγματικές λύσεις στο χέρι μας
Αν η «κλιματική κυριαρχία» είναι ένα όνειρο απατηλό, τότε πού βρίσκεται η ελπίδα για τον Νομό Σερρών απέναντι στην κλιματική αλλαγή και τη λειψυδρία; Η απάντηση βρίσκεται στην προσαρμογή, την ορθολογική διαχείριση και την αλλαγή νοοτροπίας.
Αυτά είναι τα πραγματικά «όπλα» που έχουμε στη διάθεσή μας:
Απόλυτη προτεραιότητα στη διαχείριση του νερού: Κάθε σταγόνα μετράει! Άμεση αντιμετώπιση των διαρροών στα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης, που συχνά αγγίζουν το 30-50% του διακινούμενου νερού. Εκσυγχρονισμός των αρδευτικών συστημάτων με υιοθέτηση μεθόδων όπως η στάγδην άρδευση, που μειώνει δραστικά την απώλεια νερού.
Αξιοποίηση κάθε πηγής: Η επανάχρηση επεξεργασμένων λυμάτων για αρδευτικούς σκοπούς, η συστηματική συλλογή ομβρίων υδάτων (νερού βροχής) σε κάθε σπίτι και καλλιέργεια, αποτελούν κρίσιμες, ανεκμετάλλευτες εναλλακτικές.
Έξυπνη γεωργία: Στροφή σε καλλιέργειες που απαιτούν λιγότερο νερό και είναι πιο ανθεκτικές στην ξηρασία, προσαρμοσμένες στις νέες κλιματικές συνθήκες του νομού.
Ενημέρωση και συλλογική ευθύνη: Η εκπαίδευση των πολιτών, των αγροτών, των μαθητών στην αξία του νερού και την εξοικονόμησή του, είναι θεμελιώδης. Κάθε ένας από εμάς μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Βιώσιμες Υποδομές: Κατασκευή και συντήρηση φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών, με αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια, για την αποθήκευση και διαχείριση του νερού, με σεβασμό στα οικοσυστήματα.
Προληπτικός σχεδιασμός: Ανάπτυξη ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης ξηρασίας, ώστε να μην αντιδρούμε στο πρόβλημα, αλλά να το προβλέπουμε και να το προλαμβάνουμε.
Συμπέρασμα
Αν και δεν μπορούμε να «παραγγείλουμε» βροχή ή να δημιουργήσουμε το κλίμα των ονείρων μας σε μεγάλη κλίμακα, η ικανότητά μας να βελτιώσουμε το μικροκλίμα του άμεσου περιβάλλοντός μας και να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι απολύτως πραγματική και βρίσκεται στα χέρια μας. Η ορθολογική χρήση των υδάτινων πόρων, η υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών σε κάθε επίπεδο –από τον αγρότη μέχρι τον κάθε πολίτη– είναι οι πραγματικές «μέθοδοι» με τις οποίες ο Νομός Σερρών μπορεί να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες κλιματικές προκλήσεις. Η αειφόρος ανάπτυξη, ο σεβασμός στο περιβάλλον και η συλλογική προσπάθεια αποτελούν το μονοπάτι για ένα πιο ανθεκτικό, βιώσιμο και τελικά, πιο δροσερό και ελπιδοφόρο μέλλον για τον τόπο μας.
