Της Πόπης Χαριτωνίδου Γαρουφά
Αρχαιολόγου, Ιστορικού Τέχνης & Συγγραφέως
Σε κάθε σχολική αυλή, πίσω από τα δυνατά γέλια, κρύβεται συχνά μια σιωπή που δεν ακούμε. Μια σιωπή που δεν είναι ειρήνη, αλλά πόνος. Ο σχολικός εκφοβισμός, γνωστός και ως bullying, δεν είναι ένα νέο φαινόμενο· είναι ένας σύγχρονος όρος για μια παλιά, διαχρονική μορφή βίας: τη βία του ισχυρού προς τον ευάλωτο.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2019), ένας στους τρεις μαθητές έχει υποστεί κάποιου είδους εκφοβισμό. Τα περιστατικά κυμαίνονται από λεκτική προσβολή και ψυχολογική πίεση έως σωματική βία και ψηφιακή κακοποίηση (cyberbullying).
Αν νομίζουμε ότι ο εκφοβισμός γεννήθηκε στα σχολεία του 20ού αιώνα, κάνουμε λάθος. Ήδη από την αρχαία Σπάρτη, η ψυχολογική και σωματική δοκιμασία μεταξύ εφήβων ήταν θεσμοθετημένη παιδαγωγική πρακτική. Οι νέοι υποβάλλονταν σε σκληρή πειθαρχία και βία, όχι από ξένους, αλλά από συνομηλίκους, με στόχο να «σκληραγωγηθούν».
Ο ίδιος ο Σωκράτης, στις Νεφέλες του Αριστοφάνη, διακωμωδείται για τη φυσιογνωμία και τις ιδέες του. Ο Ήφαιστος, ο μόνος «διαφορετικός» θεός του Ολύμπου λόγω της αναπηρίας του, αντιμετωπίζεται από τους υπόλοιπους με χλευασμό. Οι κοινωνίες ανέκαθεν είχαν την τάση να περιθωριοποιούν τον «άλλο» – αυτόν που αποκλίνει από τον κανόνα, είτε λόγω εμφάνισης, φύλου, νοητικών ικανοτήτων ή κοινωνικής καταγωγής.
Ποιοι είναι τα θύματα;
Τα παιδιά που γίνονται στόχος εκφοβισμού έχουν συχνά κάποιο χαρακτηριστικό που τα ξεχωρίζει: μπορεί να είναι εσωστρεφή, να έχουν διαφορετική εμφάνιση, καταγωγή, σεξουαλικό προσανατολισμό ή ακόμη και μαθησιακές δυσκολίες. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν μιλούν — είτε από φόβο είτε επειδή δεν βρίσκουν ουσιαστική στήριξη.
Έρευνα της UNESCO (2020) έδειξε ότι πάνω από το 30% των μαθητών παγκοσμίως δηλώνει ότι δεν ένιωσε ποτέ υποστήριξη από δάσκαλο όταν υπέστη εκφοβισμό. Αυτό δεν δείχνει μόνο την αποτυχία πρόληψης, αλλά και την αδυναμία του σχολείου να λειτουργήσει ως ασφαλής χώρος.
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Είναι κοινωνικό σύμπτωμα. Αντικατοπτρίζει τις αξίες που επικρατούν έξω από το σχολείο. Όταν τα παιδιά μαθαίνουν ότι ο διαφορετικός χλευάζεται, ο ευάλωτος μένει μόνος και ο δυνατός δεν τιμωρείται, αυτό αναπαράγεται σε όλες τις ηλικίες.
Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται κατάρτιση. Οι γονείς πρέπει να ακούν, χωρίς να φοβούνται το «στίγμα». Οι ίδιοι οι μαθητές χρειάζεται να νιώσουν ότι δεν είναι θεατές αλλά συμμέτοχοι — είτε ως θύματα είτε ως μάρτυρες που έχουν φωνή.
Η λύση δεν είναι μόνο πειθαρχική. Είναι βαθιά παιδευτική. Χρειάζεται να μάθουμε στα παιδιά την αξία του «άλλου», όχι απλώς την αποδοχή του. Η τέχνη, η λογοτεχνία, η ιστορία – όλα τα εργαλεία του πολιτισμού – μπορούν να διδάξουν ενσυναίσθηση.Η τέχνη τηε ενσυναίσθησης ειναι λύση.
Όπως στην αρχαία τραγωδία, όπου ο ήρωας που υφίσταται τη βία γίνεται τελικά το πρόσωπο που δικαιώνεται, έτσι και σήμερα μπορούμε να δώσουμε χώρο στους «μικρούς ήρωες» της καθημερινότητας που παλεύουν σιωπηλά.
Κλείνοντας
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι παιχνίδι. Είναι τραύμα. Και το τραύμα, όταν μένει βουβό, βαθαίνει. Η σιωπή των θυμάτων είναι μια κραυγή που περιμένει να ακουστεί. Το χρέος μας είναι να την ακούσουμε — όχι μόνο ως γονείς ή δάσκαλοι, αλλά ως κοινωνία.
*Η Πόπη Χαριτωνίδου Γαρουφά είναι αρχαιολόγος, ιστορικός τέχνης και συγγραφέας. Ασχολείται με θέματα πολιτισμού, κοινωνικής μνήμης και σύγχρονων ανθρωπολογικών προσεγγίσεων της καθημερινότητας.
📚 Βιβλιογραφικές Αναφορές:
UNESCO (2020). Behind the numbers: Ending school violence and bullying.
WHO (2019). Global Status Report on Violence against Children.
Πλούταρχος, Λυκούργος (περ. 1ος αι. μ.Χ.)
Αριστοφάνης, Νεφέλαι
Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής
